Nietoperze
W sercu Beskidu Wyspowego w Szczyrzycu na strychu klasztoru, znajduję się jedno z najcenniejszych stanowisk podkowca małego w naszym kraju.
Szczyrzyc (Opactwo Ojców Cystersów) wraz z Pogorzanami i kompleksem leśnym obejmującym Ciecień, Księżą Górę i Grodzisko to obszar objęty programem ochrony środowiska - Natura 2000.
Rezerwat stworzony został ze względu na miejsce rozrodu i żerowania nietoperzy. Na terenie obszaru znajdują się:
- największa kolonia nocka orzęsionego i jedna z największych podkowca małego w Polsce oraz ich żerowiska. Są to zagrożone gatunki nietoperza z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej.
- Kolonia rozrodcza nocka orzęsionego liczy 200-230 osobników, a kolonia podkowców - 115-150 osobników.
Przedmiotem ochrony są dwa gatunki nietoperzy: nocek orzęsiony i podkowiec mały, a celem ochrony jest utrzymanie wielkości ich populacji oraz powierzchni i jakości żerowisk przynajmniej na aktualnym poziomie, a także utrzymanie warunków zapewniających możliwość trwałego wykorzystywania schronienia przez kolonie rozrodcze.
Podkowiec mały należy do najmniejszych krajowych nietoperzy. Waży mnie więcej tyle co moneta dwuzłotowa. Posiada na pyszczku wokół nozdrzy narośl w kształcie podkowy, która służy mu do echolokacji. Jego futerko na grzbiecie jest jasnobrązowe a od strony brzucha jaśniejsze, szarawe. Ulubionym pokarmem są komary i inne muchówki. Może żyć nawet 30 lat. Świetny lotnik Podkowiec jest wspaniałym myśliwym. Poluje blisko i wśród roślinności, zagarniając ofiary z różnych powierzchni lub chwytając je w powietrzu tuż przy przeszkodach. Dzięki echolokacji rozpoznaje uderzenia skrzydeł owadów, nawet lecących tuż przed roślinnością albo wręcz siedzących na pniu, ale machających skrzydłami. Lot nietoperzy jest kosztowny energetycznie, a więc każdy gram wagi ciała ma znaczenie: im lżejszy jest nietoperz, tym mniej używa energii.
Rozród podkowców jak i innych naszych gatunków nietoperzy przedstawia sobą jeden z ciekawszych aspektów ich biologii. Szczególnym fenomenem biologicznym jest wielki odstęp czasu, jaki oddziela kopulację od zapłodnienia: pierwsza zachodzi późnym latem, drugie dopiero na wiosnę. Bardzo krótka kopulacja, przed którą partnerzy się ganiają, odbywa się w podziemnych kryjówkach.
Ciąża trwa około dwóch miesięcy. Młode przychodzą na świat na przełomie czerwca i lipca. Samice rodzą najczęściej jedno młode. Podczas porodu samica wisi głową w dół (inaczej niż u innych krajowych nietoperzy).
Podobnie jak i u innych gatunków nietoperzy, samice podkowców są bardzo troskliwymi matkami. Młode są przez matkę ogrzewane i wylizywane do czysta, a przede wszystkim karmione mlekiem. Samice posiadają jedną parę sutków do karmienia młodych i druga parę pseudosutków, które służą małym nietoperzom do przyczepiania się do brzucha matki. W ciągu pierwszych kilku dni oseska samica właściwie się z nim nie roztaje, zabiera go nawet ze sobą gdy wyrusza na łowy. Później, gdy samice wylatują na żerowiska młode spędzają czas w zwartych grupach. Są to takie „nietoperzowe przedszkola”. Najczęściej grupą „przedszkolaków” opiekuje się kilka samic, które czuwają nad młodymi.
Między matkami a młodymi obserwuje się charakterystyczne rytuały powitania po powrocie z polowania. Matka po powrocie wita młode, obwąchując je. Samice znają zarówno zapach młodych jak i ich głos. Młode śpieszy do niej i na początek oblizuje jej pysk. Być może matka w ten sposób przekazuje młodemu bakterie symbiotyczne ważne dla flory jelitowej, a być może jest to po prostu powitalny pocałunek. Po czułym powitaniu samica dopuszcza młode do sutka i przytrzymuje je skrzydłami. Bliskie więzi, łączące potomstwo z matkami, nie zostają u nietoperzy zerwane z uzyskaniem przez młode zdolności do lotu. Młode jeszcze przez jakiś czas są karmione mlekiem.
Latem spotyka się podkowce na obszernych strychach kościołów i cerkwi, niekiedy również szkół, dworów i innych budynków. W miejscach tych samice tworzą tak zwane kolonie rozrodcze, w których rodzą i wspólnie wychowują potomstwo. Schronienia te muszą być przede wszystkim ciepłe, nie zagospodarowane i posiadać wlot. Podkowiec wymaga dość dużych otworów wlotowych, gdyż nie potrafi przeciskać się przez szczeliny.
Ze względu na to, że podkowce posiadają bardzo krótki zasięg echolokacji latają wyłącznie wśród roślinności lub przy powierzchni skalnych ścian lub budynków. Dlatego by przelecieć z kryjówki na żerowisko potrzebują trasy prowadzące przez korony drzew, zarośla czy wydłuż innych liniowych elementów krajobrazu. Podkowce zimują w jaskiniach i piwnicach, przy czym są bardzo wymagające - korzystają jedynie ze stosunkowo ciepłych obiektów podziemnych. Bardzo się przywiązują się do swoich kwater.
Podkowiec mały to jeden z najbardziej zagrożonych gatunków nietoperzy. Od lat 60. do 80. XX wieku obserwowano w całej Europie ogromny spadek jego liczebności, dotyczyło również terenu Polski. Dziś w części krajów Europy wyginął niemal zupełnie(w Belgii, Niemczech i Szwajcarii,) lub nawet całkowicie (w Holandii i Luksemburgu).
Najliczniejsze populacje zasiedlają południową i centralną Europę. Szacuje się, że w Wielkiej Brytanii żyje około 14 tysięcy osobników, Irlandii 12 tysięcy, Francji i Czechach po 10 tysięcy. W Polsce, wg aktualnych szacunków może żyć nawet do 4,5 - 5 tys. tych nietoperzy.
Podkowiec mały objęty jest w Polsce ochroną ścisłą. Zamieszczony jest w załączniku II i IV Dyrektywy Rady EWG w sprawie ochrony siedlisk naturalnych oraz dzikiej fauny i flory. Wymieniony jest także w załączniku II Konwencji Berneńskiej, Program ochrony podkowca małego w Polsce. Od 1996 roku Polskie Towarzystwo Przyjaciół Przyrody "pro Natura" realizuje długofalowy "Program ochrony podkowca małego".
JAK MOŻESZ PRZYCZYNIĆ SIĘ DO OCHRONY PODKOWCA MAŁEGO?
Schronienia letnie
- zabezpieczyć drożność wlotów do schronienia, wykorzystywanych przez nietoperze
- nie prowadzić prac remontowych i nie niepokoić nietoperzy w okresie, gdy mogą przebywać w schronieniu (IV-XI)
- konserwacje więźby dachowej czy stropu, malowanie dachu krytego blachą przeprowadzać w okresie XI-III; konserwację prowadzić z wykorzystaniem bezpiecznych
(nietoksycznych) środków konserwacji drewna
- jeśli zachodzi taka potrzeba (gromadzenie się dużych ilości guana), zainstalować platformę zabezpieczającą
- oświetlenie budynków powinno być instalowane w taki sposób, by nie obejmowało swym zasięgiem wylotów z kolonii nietoperzy i dolotu do budynku
- nie instalować na wieżach kościelnych przekaźników telefonicznych
- w otoczeniu obiektu zachować (lub w miarę potrzeb odtworzyć) liniowe elementy (ciągi drzew i krzewów), pozwalające na bezpieczny przelot od budynku do
żerowiska (do roślinności nabrzeżnej pobliskiego strumienia, do ściany lasu etc.), ponieważ słaby zasięg echolokacji podkowca praktycznie uniemożliwia mu
pokonywanie otwartych przestrzeni
Żerowiska
- utrzymanie bazy żerowiskowej nietoperzy przez ograniczenie stosowania środków owadobójczych dla ochrony upraw rolnych i leśnych
- utrzymywanie zadrzewień w obrębie ostoi (zadrzewień śródpolnych, zadrzewień wzdłuż cieków)
