Grodzisko

Grodzisko położone jest na szczycie góry Grodzisko (617,9 m n.p.m.) w paśmie Ciecienia. Wyniesione jest ono prawie 300 m ponad poziom doliny Stradomki (od strony wschodniej) i Krzyworzeki (od strony zachodniej). Zbocza wzgórza są strome, jedynie od strony południowo-wschodniej do szczytu wzgórza, na którym położone jest grodzisko, przylega bardzo wąski grzbiet, łączący się z następną wyniosłością. Grodzisko jest założeniem dwuczłonowym. Główny człon grodziska zajmuje wypłaszczenie szczytowe wzgórza i górne partie stoków. Jego obszar otoczony jest pojedynczą linią wału na planie pięciokąta, którego „ostrze” skierowane jest ku południowemu wchodowi (w kierunku wąskiego garbu). Jego wymiary wynoszą 120 x 80 m. Wał otaczający tę część grodziska zachował się do wysokości 2 m (od strony wewnętrznej), jego szerokość u podstawy wynosi 10 m. W części północnej wału i przy narożniku południowo-zachodnim widoczne są wyraźne przerwy, być może któraś z nich to pozostałość pierwotnej bramy.

 

W obrębie głównego członu grodziska wyraźnie wyodrębnia się mniejsze wypłaszczenie szczytowe, którego kształt zbliżony jest do owalu o wymiarach 40 x 30 m. Przekrój przy południowej krawędzi plateau ujawnił ślady jakiejś spalonej konstrukcji drewniano-ziemnej (być może była to pozostałość kolejnego, „wewnętrznego” wału, otaczającego najwyższą część grodu). Od strony północno-zachodniej do głównego członu grodziska przylega podgrodzie na planie regularnego czworoboku o wymiarach 122 x 55 m, otoczone pojedynczą linią wału. Wał ten ma wysokość 1,5 – 2 m, jego szerokość dochodzi do 3 m. W środkowej partii póółnocno-wchodniego odcinka wału znajduje się „furtka” – pierwotne wejście na teren podgrodzia (natrafiono także na nikłe ślady podobnej „furtki w przeciwległej partii murtu podgrodzia). W odległości 12 m od północno-wschodniego narożnika wału głównego członu grodziska, na wąskim grzbiecie górskim, ulokowany jest poprzecznie do linii garbu podkowiasty wał. Kolejny podkowiasty odcinek wału znajduje się na tym samym grzbiecie, w odległości 55 m od poprzedniego. Szerokość obu wałów wynosi 3 m, wysokość do 1 m. Powierzchnia całości założenia wynosi nieco ponad 1,5 ha. Na terenie grodziska przeprowadzono kilkakrotnie niewielkie archeologiczne badania sondażowe (A. Żaki w 1952 r., G. Leńczyk i K. Bielenin w latach 1955 i 1956 oraz A. Jodłowski w latach 1979-1980).

 

Przekroje przez wał głównego członu grodziska, domniemany wał małego plateau w centralnej partii głównego członu grodziska, wał podgrodzia i pierwszy wał na grzbiecie na południowo-wschodnim przedpolu głównego członu grodziska wykazały, iż są to konstrukcje jednofazowe, których funkcjonowanie zakończył pożar. Brak przesłanek, które pozwoliłyby określić relacje czasowe między poszczególnymi liniami umocnień. Badania majdanu głównego członu grodziska, jak i w obrębie podgrodzia wykazały, iż nikłej grubości warstwa kulturowa zakumulowała się jedynie w rejonach wewnętrznej podstawy poszczególnych linii wału. Przy południowej krawędzi wypłaszczenia w obrębie głównego członu grodziska A. Jodłowski natrafił na warstwę węgli drzewnych, ziemi i kamieni grubości 10 cm, którą uznał za pozostałość jakiejś spalonej konstrukcji. Nie wiadomo, czy są to pozostałości domniemanej wewnętrznej linii umocnień w obrębie głównego członu grodziska (problem ten mogą wyjaśnić dopiero przyszłe badania w rejonie domniemanego przebiegu owego wału). Konstrukcja wału głównego członu grodziska nie została dostatecznie dokładnie rozpoznana. G. Leńczyk w przekopie w pobliżu południowo-zachodniego narożnika rozpoznał tam pozostałości trzech zwęglonych ścian, biegnących wzdłuż korpusu wału, ułożonych z poziomych belek.

 

Wspomniany autor nie precyzuje, czy był to rodzaj konstrukcji skrzyniowej, czy też rodzaj wewnętrznego wzmocnienia korpusu wału, zbudowanego z gliny i dużej ilości kamieni. Z kolei przekrój tej samej linii wału, w zachodniej jego części, pozwolił A. Jodłowskiemu na uchwycenie w profilu dwóch pionowo wkopanych w podłoże słupów, odległych od siebie o 7,2 m. Słupy te zapewne pierwotnie podtrzymywały pionowe, drewniane ściany zewnętrzną i wewnętrzną wału. Ściany te tworzyły, jak się wydaje, poziomo, jedna nad drugą ułożone belki (zachowała się najniższa belka ściany wewnętrznej). Wypełnisko wału tworzyła glina i bardzo duża ilość kamieni. Wewnątrz wypełniska natrafiono na pozostałości spalonych belek, zapewne elementów pierwotnie stabilizujących wypełnisko wału. Zachowana wysokość rozwalisk wału sięgała w badanych miejscach do 2,4 m, w okresie funkcjonowania wynosiła ona co najmniej 4 m. Pierwszy wał na grzbiecie wzgórza od południowo-wschodniej strony głównego członu grodziska, miał konstrukcję drewniano-ziemną (G. Leńczyk przypuszczał, iż wewnętrzna ściana tego była „w rodzaju płotu”). Wał podgrodzia, badany przez G. Leńczyka i A. Jodłowskiego, zbudowany był głównie z kamieni. Od zewnątrz i wewnątrz ściany zbudowane były z ułożonych warstwami, nieobrobionych, ale ściśle do siebie dopasowanych płaskich fragmentów piaskowca. Tworzyły one pionowe lica „muru”. W dolnej partii według G. Leńczyka kamienie wiązane były zaprawą wapienną, w wyższych - G. Leńczyk i A. Jodłowski zgodnie stwierdzają wiązanie kamieni gliną. Wypełnisko „muru” między ścianami zewnętrzną i wewnętrzną tworzył rumosz skalny i glina. szerokość „muru” wynosiła 1,8 m. W centralnej partii pólnocno wschodniego i najpewniej także południowo-zachodniego odcinka wału podgrodzia istnieje do dziś zachowana w dolnej partii opisanego powyżej „muru” regularna furta o szerokości 1,2 m (od strony zewnętrznej jej szerokość wynosi około 1 m, ze względu na celowo uformowane z kamieni „węgary”). Wszystkie opisane wały noszą ślady silnego pożaru (szczególnie wał otaczający główny człon grodziska).

 

Na terenie głównego członu grodziska, jak i podgrodzia, brak wyraźnych pozostałości budynków mieszkalnych i gospodarczych (były one zapewne wykonane z drewna). Na wypłaszczeniu szczytowym głownego członu grodu wzniesiono zapewne wieżę mieszkalno-obronną. Bez przeprowadzenia badań wykopaliskowych o wymiarach i technice budowy tego obiektu trdno się wypowiadać. Gród funkcjonował najprawdopodobniej w XII i XIII w. Jedynym kryterium datowania obwałowań grodziska była analiza porównawcza pozyskanych w trakcie badań fragmentów naczyń glinianych. Należy podkreślić, iż w jednym z średniowiecznych dokumentów z 1270 r. znajduje się wzmianka, dotycząca obowiązków ludności w zakresie napraw grodu krakowskiego i „castrum de Cyrich”. Owo castrum uznane zostało przez historyków za „zamek Szczyrzyc”, identyfikowany z grodziskiem w Poznachowicach Górnych. W aktach z 1369 i 1408 r. obiekt ten nazywany jest już grodziskiem (czyli w tym czasie już nie funkcjonował jako założenie obronne). Koniec funkcjonowania grodu mógł wiązać się zapewne z drugim najazdem tatarskim, nie bez znaczenia pozostawał także rozwój miasta i budowa zamku w pobliskich Dobczycach. Zdaniem archeologów badających obwałowania grodziska pochodzą one z XII w., przy czym ze względu na zastosowaną technikę budowy („suchy” mur, w dolnych partiach na zaprawie wapiennej) wał podgrodzia zbudowano zapewne później od pozostałych odcinków umocnień.

 

Nie wiadomo, czy miało to miejsce jeszcze w XII w., czy już po połowie XIII w. Dokładną metrykę wałów grodu mogłyby przynieść dopiero badania dendrochronologiczne resztek ich drewnianych konstrukcji. W trakcie badań wykopaliskowych odkryto pewną liczbę fragmentów naczyń kultury łużyckiej z okresu halsztackiego (VII-V w. przed Chr.) oraz liczną serię ceramiki z okresu lateńskiego, przez prowadzących wykopaliska archeologów trafnie przyporządkowaną do grupy tynieckiej kultury lateńskiej (osadnictwo celtyckie, zapewne z II-I w. przed Chr.). Żadna z dotychczas przebadanych linii wału nie może być w świetle analizy kontekstu stratygraficznego ceramiki wczesnośredniowiecznej wiązana z którąś z prehistorycznych faz zasiedlenia stanowiska. Wczesnośredniowieczna metryka umocnień grodu w Poznachowicach Górnych wydaje się więc udowodniona. (Jacek Poleski, Instytut Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego)

Szczyrzyckie Grodzisko